Việt Nam - mô hình kiểu mẫu phục hồi hậu Covid-19

Người ta thường cho rằng thành công của Việt Nam là nhờ may mắn, nhưng nguyên nhân thực sự nằm ở những nỗ lực chủ quan mà các quốc gia khác có thể học tập: những nỗ lực cải cách đã được thúc đẩy từ trước đó đã giúp Việt Nam tận dụng lợi thế của một bước ngoặt tình cờ trong chính trị quốc tế.

Điểm sáng đầu tư

Thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam năm 2022 khá ấn tượng. Ít nhất 11 công ty Đài Loan (Trung Quốc) trong chuỗi cung ứng của Apple đã chuyển đến Việt Nam và hai bên cũng đang xúc tiến các cuộc đàm phán để tăng sản lượng máy tính bảng và điện thoại thông minh sản xuất tại quốc gia này. Lego đã mở một nhà máy trị giá 1 tỷ đô la Mỹ tại tỉnh Bình Dương, nơi sẽ được đầu tư các tiêu chuẩn môi trường tiên tiến để đạt được lượng khí thải carbon trung tính.

Các nhà đầu tư nước ngoài hiện tại, chẳng hạn như Samsung và Intel, đã tăng cường và mở rộng hoạt động của họ. Tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Việt Nam tăng 15% so với cùng kỳ năm ngoái, có thêm 1.570 dự án mới trị giá  9,9 tỷ USD và tổng kim ngạch xuất nhập khẩu tăng 5,7% lên 58,3 tỷ USD. Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Phát triển châu Á lần lượt dự đoán rằng tăng trưởng GDP của Việt Nam sẽ đạt từ 6,5 - 7% trong năm 2022.

Sự quan tâm của các nhà đầu tư đối với Việt Nam đã tăng đều đặn theo thời gian và tăng nhanh hơn nữa kể từ năm 2018 khi các biện pháp trừng phạt thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc làm tăng chi phí kinh doanh tại quốc gia này. Rất nhiều công ty vốn trước kia toàn đặt các cơ sở sản xuất hàng hóa ở Trung Quốc sau đó đã buộc phải mở thêm một số cơ sở ở Việt Nam như một phương án dự phòng cho bất kỳ một kịch bản thiếu chắc chắn nào. Do thuế quan của Hoa Kỳ áp đối với Trung Quốc, các công ty này đã dần dần chuyển hoạt động sản xuất sang Việt Nam.

Xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ tăng 40% trong quý I/2019  và  tăng gần gấp đôi trong các lĩnh vực công nghệ là mục tiêu áp thuế của Hoa Kỳ. Chi phí nhân công của Việt Nam là một điểm thu hút khác với mức lương thấp hơn một nửa so với mức lương tương đương ở Trung Quốc vào năm 2019.

Kể từ năm 2020, dòng vốn FDI di chuyển khỏi Trung Quốc đã tăng tốc do chính sách Zero Covid (không có Covid-19) của Chính quyền Bắc Kinh, khiến các công ty gặp khó khăn trong việc quay trở lại mức sản xuất trước đại dịch.

Trong khi đó, Việt Nam đã chứng tỏ là mô hình kiểu mẫu trong phòng, chống dịch nhờ sự nỗ lực và đồng lòng từ Chính quyền đến người dân. Họ đã kiểm soát hiệu quả một cách bất ngờ các đợt bùng phát Covid-19 thông qua các chiến lược phòng ngừa và tiêm chủng, đồng thời vẫn duy trì sức sống kinh tế. Như Nikkei Asia đã lưu ý khi xếp hạng Việt Nam trong 10 quốc gia hàng đầu trên toàn thế giới về kiểm soát đại dịch Covid-19, Việt Nam có vị trí thuận lợi để tiếp nhận các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FIE) phải di chuyển khỏi các điểm đến có nhiều vấn đề hơn.

Vào thời điểm năm 2019, các nhà đầu tư có thể vẫn còn băn khoăn: nền kinh tế Việt Nam có khả năng hấp thụ để xử lý các dòng đầu tư mới hay không vì cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế. Nhưng trong 3 năm qua, từ 2020 - 2022, Việt Nam đã chứng tỏ được vị thế tốt hơn mong đợi, và điều đó được thúc đẩy nhờ những nỗ lực cải cách mang tư duy tiến bộ của các nhà lãnh đạo ở quốc gia này.

Truyền thông quốc tế đã thực sự chú ý đến chiến dịch chống tham nhũng vô cùng quyết liệt của Việt Nam, nhắm vào 1.200 chính trị gia và lãnh đạo doanh nghiệp, bao gồm cả các ủy viên Bộ Chính trị đương nhiệm. Nhưng nỗ lực của Đảng và của Chính phủ trong việc thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, hợp lý hóa các quy định đã giúp giảm đáng kể tham nhũng vặt và vấn nạn hối lộ.

Đầu tư vào nguồn lực con người

Khảo sát về Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI - là chỉ số đánh giá và xếp hạng chính quyền các tỉnh, thành phố của Việt Nam về chất lượng điều hành kinh tế và xây dựng môi trường kinh doanh) năm 2021 đối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước cho thấy, tỷ lệ doanh nghiệp cho rằng họ thường xuyên phải trả các khoản phí không chính thức trong các giao dịch kinh doanh đã giảm từ 66% năm 2016 xuống còn 41% vào năm 2021. Các doanh nghiệp nước ngoài không báo cáo chi trả các chi phí không chính thức đạt 41,9%.

Một yếu tố chưa được nghiên cứu kỹ cho những tiến bộ này là nỗ lực của chính phủ Việt Nam trong việc hợp lý hóa các thủ tục hành chính thông qua Chương trình Tổng thể Cải cách Hành chính Nhà nước và Kế hoạch Chuyển đổi Kỹ thuật số Quốc gia. Các nỗ lực quản trị điện tử đã giúp giảm tham nhũng bằng cách loại bỏ các quyền tùy ý của các quan chức cấp thấp hơn, hạn chế cơ hội hối lộ thông qua các biện pháp ngăn chặn hành chính và sự thiếu rõ ràng về các khoản phí chính thức.

Các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam cũng đã tập trung vào việc cải thiện nguồn nhân lực. Việc Quốc hội sửa đổi Luật Giáo dục đại học năm 2018 và Bộ luật Lao động năm 2019 đặc biệt nhấn mạnh đến mục tiêu cải thiện nguồn nhân lực.

Theo khảo sát PCI 2021, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài lạc quan hơn về khả năng cải thiện nguồn nhân lực trong tương lai khi đánh giá giá trị của các chương trình đào tạo kỹ thuật và chuyên môn tại Việt Nam. Xếp hạng của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài về chất lượng lao động địa phương đã được cải thiện đều đặn đối với cả giáo dục phổ thông và đào tạo nghề.

Mở rộng và nâng cấp cơ sở hạ tầng để cải thiện khả năng thu hút đầu tư cũng là một mục tiêu của các nhà hoạch định chính sách Việt Nam. Báo cáo PCI 2018 cho thấy cơ sở hạ tầng của Việt Nam không phải là lợi thế so sánh để các doanh nghiệp nước ngoài lựa chọn địa điểm đầu tư.

Trên thang điểm 6, đánh giá của nhà đầu tư trong năm 2021 đã tăng vọt so với năm 2018 về chất lượng đường bộ (từ 3,72 lên 4,44), kết nối cảng với đường cao tốc (từ 4,02 lên 4,49) và kết nối đường sắt - đường cao tốc (từ 3,97 lên 4,41). Các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp điện tử công nghệ cao thậm chí còn đánh giá Việt Nam tốt hơn trong tất cả các hạng mục cơ sở hạ tầng.

Tất nhiên, Việt Nam còn nhiều việc phải làm trong tất cả các lĩnh vực này. Tham nhũng vẫn là một cuộc chiến cần nhiều quyết tâm, nguồn nhân lực cũng như cơ sở hạ tầng cũng sẽ cần tiếp tục được đầu tư, cải thiện hơn nữa. Tuy nhiên, câu chuyện thành công sau đại dịch của Việt Nam cho thấy cách một quốc gia có thể tạo dựng thành công nhờ những tiến bộ cải cách ngày càng tăng và nỗ lực giải quyết các yếu tố cơ bản thúc đẩy năng suất của nhà đầu tư.