Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ của các chuỗi cung ứng, việc xây dựng một nền công nghiệp nội địa vững mạnh, tự chủ đã trở thành mục tiêu chiến lược của Việt Nam.
TS Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển Doanh nghiệp thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) khẳng định, Việt Nam đã có một nền tảng chính sách vững chắc để phát triển công nghiệp. Một loạt các nghị quyết quan trọng của Trung ương đã được ban hành như Nghị quyết 52-NQ/TW (2019) về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, 29-NQ/TW (2023) về công nghiệp hóa - hiện đại hóa, 57-NQ/TW (2024) và gần đây nhất là 68-NQ/TW (2025).
Tất cả những nghị quyết này đều nhấn mạnh định hướng phát triển công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp số, công nghiệp hỗ trợ và đề cao vai trò của khu vực kinh tế tư nhân.
TS Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển Doanh nghiệp thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).
Cùng đó, các chính sách cụ thể như Quyết định 879/QĐ-TTg (2014), Nghị định 205/2025/NĐ-CP, Chiến lược phát triển ngành bán dẫn (1018/QĐ-TTg 2024) và danh mục công nghệ chiến lược (1131/QĐ-TTg 2025) đã tạo ra hành lang pháp lý quan trọng, thúc đẩy quá trình nội địa hóa và phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn.
Nhờ đó, ngành công nghiệp đã có những đóng góp đáng kể cho nền kinh tế. Năm 2024, tỷ trọng công nghiệp trong GDP đạt khoảng 31%, và mục tiêu đến năm 2030 là trên 40%.
Tuy nhiên, TS Lương Minh Huân cũng chỉ ra những thách thức không nhỏ. Nền công nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào khối doanh nghiệp FDI, chiếm tới 71,4% tổng kim ngạch xuất khẩu. Giá trị gia tăng trong sản phẩm công nghiệp chậm được cải thiện, và tỷ lệ nội địa hóa vẫn là một "điểm nghẽn" lớn.
Phân tích sâu hơn về sự tham gia của doanh nghiệp Việt, TS Lương Minh Huân đã đưa ra những con số đáng báo động. Một khảo sát của VCCI năm 2022 cho thấy, có tới 64,7% doanh nghiệp chưa có sự chuẩn bị khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Chỉ 10,2% có kế hoạch trung hạn và vỏn vẹn 4,4% đã triển khai các hành động cụ thể.
“Đa số doanh nghiệp Việt đang tập trung xử lý các khâu ngọn như bảo đảm giao hàng đúng hẹn hay đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật bề mặt, thay vì đầu tư vào nền tảng cốt lõi như công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D)”, ông Huân nhấn mạnh.
Hệ quả là tỷ lệ nội địa hóa các ngành công nghiệp chủ lực còn rất thấp: ngành điện tử chỉ đạt 5-10%, ô tô 7-10%, cơ khí chế tạo khá hơn với trên 30%, và dệt may – da giày khoảng 45-50%.
Báo cáo của Tổ chức Xúc tiến Mậu dịch Nhật Bản (JETRO) năm 2025 cũng chỉ ra một thực tế đáng suy ngẫm: tỷ lệ cung ứng nội địa của Việt Nam chỉ đạt 36,6%, thấp hơn đáng kể so với Trung Quốc, Thái Lan và Ấn Độ. Đáng chú ý hơn, tỷ lệ cung ứng từ các doanh nghiệp địa phương thuần Việt chỉ chiếm 15,7%. Điều này cho thấy doanh nghiệp Việt vẫn đang đứng ngoài rìa hoặc chỉ tham gia ở những công đoạn có giá trị gia tăng thấp trong chuỗi cung ứng do các tập đoàn đa quốc gia dẫn dắt.
Để giải quyết bài toán này và tận dụng các cơ hội từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng (chiến lược Trung Quốc +1), 17 hiệp định FTA đã ký kết và dòng vốn FDI công nghệ cao, TS Lương Minh Huân đề xuất một giải pháp đồng bộ từ ba phía.
Về phía Nhà nước, cần thực thi một cách đầy đủ và đồng bộ các chính sách đã ban hành, đặc biệt là tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW và Kế hoạch hành động 138/NQ-CP.
Các giải pháp trọng tâm bao gồm tng cường liên kết thực chất giữa doanh nghiệp tư nhân - doanh nghiệp nhà nước - doanh nghiệp FDI. Áp dụng lộ trình tăng tỷ lệ nội địa hóa bắt buộc đối với các dự án lớn. Ưu tiên vốn tín dụng, đất đai cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ và khởi nghiệp sáng tạo. Xây dựng nền tảng vững chắc về công nghiệp hỗ trợ, nhân lực chất lượng cao và khoa học – công nghệ.
Về phía doanh nghiệp, cần chủ động xây dựng chiến lược. Doanh nghiệp phải có kế hoạch dài hạn và lộ trình cụ thể để tham gia vào chuỗi cung ứng, thay vì chờ đợi bị động. Nâng cao năng lực cốt lõi qua việc đầu tư vào đổi mới sáng tạo, công nghệ và R&D. Đây là yếu tố sống còn để nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh.
Ngoài ra, các doanh nghiệp dẫn dắt cần đóng vai trò "đầu tàu", hỗ trợ công nghệ và đào tạo cho các doanh nghiệp nhỏ hơn trong chuỗi cung ứng nội địa.
Với các hiệp hội, chuyên gia khuyến nghị cần phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò cầu nối, cung cấp thông tin thị trường, tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu và kết nối hợp tác quốc tế. Qua đó giúp nâng cao vị thế của doanh nghiệp Việt trên bản đồ chuỗi giá trị toàn cầu.
"Để xây dựng một nền công nghiệp tự chủ và hùng cường, việc đưa doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu là nhiệm vụ cấp bách. Điều này đòi hỏi một chiến lược tổng thể, sự quyết tâm của doanh nghiệp trong việc đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo, cùng với vai trò kiến tạo, hỗ trợ hiệu quả từ Nhà nước và các tổ chức liên quan", chuyên gia nhấn mạnh.
Nguyệt Minh
